Occupatio. Część pierwsza

Badania nad postrzeganiem ludzkiej natury w średniowieczu są wyjątkowym wyzwaniem z racji złożoności zagadnienia – refleksja o człowieku pojawia się w dziełach wielu autorów wieków średnich, lecz znacznie trudniej byłoby nam wskazać źródło stanowiące stricte antropologiczny wywód. Szczególnym punktem odniesienia w tym kontekście powinna być dla nas filozofia – istota człowieka była oczywiście jednym z tematów dzieł myślicieli przełomu antyku i średniowiecza. Średniowieczna antropologia natomiast, sposób postrzegania ludzkiej natury i znaczenia człowieka w chrześcijańskim świecie spotykały się ze szczególnym zainteresowaniem autorów doby karolińskiej; badania historyczne prowadzone w tym zakresie nie są jednak na ogół zbyt obszerne, zaś uczeni znacznie częściej sięgają po interesujące nas konteksty przy okazji studiów nad wspomnianą filozofią.

Aby wypełnić lukę badawczą w sferze X-wiecznej historii średniowiecznej antropologii, warto przyjrzeć się myśli Odona z Cluny, którą zawarł w swoim imponującym poemacie Occupatio. Analizując to dzieło, postanowiłam przyjąć perspektywę, którą – w moim przekonaniu – przyjął także sam autor. Odon kieruje się bowiem własną wizją antropologiczną; opisuje powstanie oraz dzieje świata ze szczególnym uwzględnieniem istoty człowieka, przede wszystkim charakteryzując jego naturę i towarzyszące jej przemiany.

Taka perspektywa służy jeszcze jednemu celowi: Odon wykorzystuje ją, by w dalszej części dzieła przejść do przedstawienia ideału, który powinien w pełni realizować się w mnichach. Temat ideałów monastycznych jest równie złożoną kwestią, co wspomniana myśl antropologiczna, stanowi również zagadnienie zbyt obszerne i dyskusyjne, by można było je przybliżyć w chociażby skrótowy sposób, co udowadnia zresztą współczesna historiografia. Badacze skupiają uwagę na wielu czynnikach decydujących o doskonałości życia monastycznego, wskazywanych w dziełach licznych średniowiecznych autorów i w różnych przedziałach czasowych, jednocześnie – z racji silnego przywiązania do tradycji – często do siebie podobnych. Przemierzenie gąszczu tych koncepcji byłoby, rzecz jasna, wyzwaniem niezwykle wymagającym, lecz warto skupić się na tych ideach, które stały się najbardziej znaczące dla średniowiecznego monastycyzmu. Dla interesującego nas kręgu kluniackiego – zwłaszcza wieku X, lecz również późniejszych stuleci – badacze wskazują różne problemy przedstawiane przez tamtejszych myślicieli / Karolina Białas, fragment wstępu