Przebóstwienie w "Triadach" św. Grzegorza Palamasa

Życie mnichów porzucających sprawy tego świata, aby w samotności i ascezie kontemplować Boga, od zawsze ciekawiło i inspirowało. Jednak radykalność tego życia niejednokrotnie była również powodem niezrozumienia, a nawet krytyki. Dziś, kiedy ceniony jest aktywizm i pośpiech, w opinii wielu życie kontemplacyjne traci na znaczeniu i wartości. Potrzeby duszpasterskie i dzieła miłosierdzia sprawiają, że życie oddane modlitwie jest postrzegane niejednokrotnie jako akt egoizmu. Mimo to nieprzerwanie od pierwszych wieków chrześcijaństwa pojawiają się ludzie, którzy decydują się podjąć drogę monastyczną, aby odnaleźć na niej Boga – Istotę i Źródło swojego człowieczeństwa. Świadectwem tego jest ciągle żywa bogata tradycja duchowości hezychastycznej.

W ostatnim czasie zostały przetłumaczone i wydane w języku polskim Triady w obronie świętych hezychastów św. Grzegorza Palamasa. Stwarza to okazję, aby poznać i lepiej zrozumieć duchowość monastyczną będącą źródłem duchowości całego chrześcijaństwa. Wspomniane dzieło ma wyjątkową wartość, ponieważ zbiera i systematyzuje długą tradycję przekazywaną dotąd przez duchowych mistrzów w cieniu pustelni i monasterskich murów. Ostatni wielki spór dogmatyczny chrześcijańskiego Bizancjum, w którego debacie uczestniczył św. Grzegorz Palamas, zaowocował cyklem traktatów, których treść, przyjęta przez sobór, ostatecznie ukształtowała teologię i duchowość Kościoła prawosławnego. Poznanie mistyki hezychastycznej jest kluczem do zrozumienia serca duchowości Kościołów wschodnich, w których tradycja ojców Kościoła i ojców pustyni jest ciągle żywa. Pisma Palamasa rzucają światło nie tylko na sens i cel monastycznego życia, ale przede wszystkim na podstawowe powołanie każdego człowieka, jakim jest przebóstwienie i zjednoczenie ze Stwórcą. To właśnie przebóstwienie (gr. theosis) stanowi centrum pragnień i wysiłków podejmowanych przez mnichów wszystkich pokoleń.

Celem niniejszej książki jest próba prezentacji hezychastycznej koncepcji przebóstwienia w Triadach w obronie świętych hezychastów św. Grzegorza Palamasa. Będzie to próba odpowiedzi na trzy pytania: Jaką rolę odegrał Grzegorz Palamas w rozwoju duchowości i teologii hezychastycznej? W jaki sposób rozumiał zagadnienie przebóstwienia człowieka? Na czym polega droga prowadząca do przebóstwienia w ujęciu tego autora? / Mikołaj Jastrzębski OSB