Podwójna koinonia. Projekt połączenia Kościoła greckokatolickiego i Kościołów prawosławnych na Ukrainie

Ta książka jest zapisem pracy naukowej, którą można nazwać „teologicznym marzeniem”. Marzeniem rozwiniętym i uzasadnionym naukowo oraz odsłaniającym złożoną historię i teraźniejszość chrześcijaństwa w Ukrainie, a jednocześnie – jak to bywa z marzeniami: trudnym do zrealizowania i rodzącym pytania, czy w ogóle jest to możliwe. Było tak już w momencie, gdy powstawała, a dziś jest tak tym bardziej, ponieważ pomiędzy jej napisaniem a wydaniem historia dramatycznie przyspieszyła w momencie agresji Rosji na Ukrainę.

Podwójna koinonia podejmuje i przybliża czytelnikowi projekt powstały wśród duchownych greckokatolickich Ukrainy, mający na celu przywrócenie jedności pomiędzy Kościołami na Ukrainie: katolickim obrządku bizantyjskiego i prawosławnymi – przy jednoczesnym trwaniu we wspólnocie ze Stolicą Piotrową. Tytułowa „podwójna wspólnota” (gr. koinonia, łac. communio) oznacza więc zachowanie łączności danego Kościoła jednocześnie z Rzymem i patriarchatem Konstantynopola lub Moskwy.

Petro Balog OP kreśli szczegółowe tło historyczne, pisząc o różnych projektach zjednoczeniowych Kościoła w Ukrainie. Przybliża przyczyny zaistniałego w Kościele rozłamu, wynikające zeń konsekwencje teologiczne, jurysdykcyjne i społeczne. Sięga do aktów prawnych oraz korespondencji inicjatorów działań pojednawczych – metropolitów kijowskich, zwłaszcza Piotra Mohyły i Weliamina Ruckiego oraz metropolitów lwowskich: Andrzeja Szeptyckiego, Józefa Slipego czy Mirosława Iwana Lubacziwskiego. Idea podwójnej komunii pomiędzy Ukraińskim Kościołem Greckokatolickim a Kościołem rzymskokatolickim i Kościołem prawosławnym zostaje przedstawiona jako wizja zgodna z duchem początków chrześcijaństwa. I mimo, iż dotąd nie doszło do jej realizacji, autor daje czytelnikowi nadzieję, że przy dobrej woli wszystkich stron wśród chrześcijan Ukrainy możliwa będzie w większym stopniu realizacja ewangelicznego wezwania Chrystusa ut unum sint – „aby wszyscy stanowili jedno” (J 17,21).

Idea podwójnej koinonii w kontekście ukraińskim przewiduje jednoczesną łączność z Kościołem Rzymu, Konstantynopola, ale również z Kościołem Moskwy, którego metropolia przedstawia się na Ukrainie dość licznie. Przy tym, każdy Kościół Ukrainy, który przyłączyłby się do jedynego Kościoła kijowskiego, pozostawałby nadal w koinonii ze swoim Kościołem–matką i tą tradycją, którą posiada. Miałaby to być w pewnym sensie jedność w różnorodności. Biorąc pod uwagę eklezjologię Kościołów wschodnich, łączność Kościoła–córki z Kościołem–matką nie wymaga podporządkowania jurysdykcyjnego względem tej ostatniej. Obecnie Ukraiński Kościół Greckokatolicki, zgodnie z Kodeksem Kanonów Kościołów Wschodnich podlega takiej jurysdykcji [Rzymu], ale pragnie – w ramach idei podwójnej koinonii – aby władza papieża została przekształcona lub by ewoluowała od prymatu jurysdykcji w stronę prymatu koinonii.