Mały Ascetikon

Święty Bazyli Wielki (ok. 329–379 r.) urodził w głęboko religijnej rodzinie w Cezarei Kapadockiej. Trójka jego rodzeństwa (Grzegorz z Nyssy, Piotr z Sebasty i Makaryna Młodsza) również została wyniesiona na ołtarze. Od młodych lat kształcił się w zakresie filozofii oraz retoryki i przez pięć lub sześć lat studiował w Atenach.

W 356 r. razem ze swoim najbliższym przyjacielem, Grzegorzem z Nazjanzu, porzucił nauki świeckie, by uczyć się od chrześcijańskich ascetów i pustelników. Dwa lata później przyjął chrzest i prowadził życie monastyczne około 7 lat. Nie był jednak w stanie żyć stale w odosobnieniu, ponieważ biskupi Cezarei zasięgali jego rady, jeśli chodzi o problemy teologiczne, i wzywali na synody. W tym czasie przyjął też święcenia kapłańskie, a w 365 r. przeniósł się na stałe do Cezarei i został współpracownikiem biskupa Euzebiusza. W tym czasie dużą uwagę poświęcał propagowaniu życia monastycznego i wizytowaniu klasztorów. Po śmierci ordynariusza w 370 r. został wybrany na biskupa Cezarei. W czasie sprawowania tego urzędu wielokrotnie bronił bóstwa Chrystusa i Ducha Świętego.

Jego najważniejszymi dziełami teologicznymi są: O Duchu Świętym oraz Przeciw Eunomiuszowi. Jest także autorem licznych homilii, z których największą popularnością cieszył się zbiór Hexameron, czyli kazania o sześciu dniach stworzenia. Bazyli Wielki miał duży wpływ na rozwój życia cenobitycznego na Wschodzie, a jego Moralia, Reguły Dłuższe oraz Reguły Krótsze nieprzerwanie stanowią wzór życia dla licznych wspólnot monastycznych. Te dwa ostatnie dzieła, zredagowane i wydane przez Bazylego około 377 r., nazywa się w literaturze przedmiotu Wielkim Ascetikonem. Istniała jednak bardziej pierwotna wersja tego dzieła, nazywana Małym Ascetikonem, którą autor opublikował około 368 r., przed swoim wyborem na biskupa. Grecki tekst tego pisma zaginął, lecz przetrwało ono w łacińskim tłumaczeniu Rufina z Akwilei, dokonanym ok. roku 397. Właśnie to opracowanie upowszechniło się na Zachodzie i wpływało na rozwój łacińskiego monastycyzmu.

Niniejszy tom zawiera pierwszy polski przekład Małego Ascetikonu dokonany z łacińskiego tłumaczenia Rufina z Akwilei. W wielu miejscach pokrywa się on z Wielkim Ascetikonem, wydanym już w Źródłach Monastycznych, jednak uważna lektura porównawcza pozwala dostrzec rozwój myśli Bazylego i nowe problemy, które napotykał w czasie dokonywanych przez siebie wizytacji klasztorów.